انواع نوبت کاری و شیفت کاری طبق قانون کار

در بسیاری از مشاغل برای خدمات رسانی تمام وقت و عدم وقفه در فعالیت سازمان یا شرکت، کارکنان در نوبت های کاری پشت سر هم به صورت شیفتی مشغول بکار میشوند. بر همین اساس، کارکنانی که ساعات کاری مشخصی ندارند و میزان کارکرد آن ها بر اساس ساعات حضور در محل کار محاسبه می شود اصطلاحا در شیفت کاری یا نوبت کاری فعالیت می کنند. از آنجایی که  محاسبه حقوق افرادی که بصورت شیفتی کار می کنند، با فرمول جداگانه ای انجام می شود، مفاهیمی مانند تعریف نوبت کاری و شیوه محاسبه دستمزد کارکنان شیفتی در قانون کار تشریح شده است.  در ادامه این مقاله انواع نوبت کاری را به شما معرفی می کنیم. 

شیفت کاری چیست؟

همانطور که اشاره شد، در برخی از مشاغل نظیر مشاغل حوزه بهداشت و درمان، دستگاه های خدمات رسان، برخی از شرکت ها و مراکز تولیدی  که حتی در  تعطیلات هم فعال هستند، کارکنان در شیفت های کاری مشغول بکار هستند. در این مشاغل، شیفت کاری به انگلیسی ( shift work) بر طبق ماده 55 قانون کار به صورت شیفت صبح، شیفت  عصر و شیفت شب تعریف می شوند و در هر نوبت تعدادی از کارکنان در پست مورد نظر فعالیت می کنند. به عبارت دیگر، شیفت های کاری ساعاتی مشخص در طول شبانه روز هستند که کارکنان به صورت نوبتی در آن ساعات مشغول بکار میشوند. در مشاغل دارای نوبت کاری، ساعات کاری در طول ماه متغیر بوده و به صورت چرخشی تغییر می کند.

بیشتر بخوانید: سامانه حضور و غیاب آنلاین

شیفت کاری چیست؟

تعریف شیفت کاری طبق قانون کار

برای درک بهتر معنی شیفت کاری بهتر است در ابتدا ماده 55 قانون کار را بررسی کنیم. طبق این ماده از قانون کار، کار نوبتی  کاری است که در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبت های آن در صبح یا عصر یا شب تعیین می شود و دارای دو ویژگی اصلی است؛ اولین ویژگی ساعت شروع و پایان کار متغیر در کار نوبتی است و ویژگی دوم این است که تعیین ساعت شروع و پایان کار لزوما در طول یک ماه باید صورت گیرد. دقت کنید چون در ماده 55 شیفت کاری برای یک ماه تعریف شده است، برای مشاغل زیر یک ماه نمی توان طبق قانون شیفت کاری تعریف کرد.  

انواع شیفت های کاری کدامند؟

همانطور که خواندید، شیفت کاری یعنی ساعات مشخص و متغیری که برای کار کارکنان تعریف می شود. شیفت کاری انواع مختلفی دارد که معمولا بر اساس ساعات کاری افراد در شبانه روز یا نحوه جا به جایی نوبت کاری تعریف می شوند. انواع شیفت کاری بر است اساس شامل موارد زیر هستند.  

شیفت کاری روز/ شیفت کاری صبح

این شیفت کاری برای کارکنانی است که در شیفت اول یا ساعات کاری صبح تا نهایتا پنج عصر مشغول به کار هستند. شیفت کاری صبح معمولا در بسیاری از ادارات و مراکز دولتی اجرا می شود و کارکنان تنها از صبح تا بعد از ظهر در این شیفت مشغول بکار هستند. 

شیفت عصر کاری

شیفت کاری عصر یکی دیگر از نوبت های کاری است که معمولا از ساعت 14 آغاز می شود و تا ساعت 22 شب ادامه دارد. این شیفت کاری در مشاغل سه شیفت به عنوان شیفت دوم شناخته می شود. 

شیفت کاری شب

شیفت شب کاری، نوعی شیفت کاری است که کارکنان باید در شب در محل کار خود حاضر شوند این مدل شیفت کاری بیشتر در درمانگاه های شبانه روزی، بیمارستان ها، آتش نشانی و دستگاه های خدمات رسان وجود دارد و به طور معمول ساعات کاری آن از ساعت 22 شب تا 6 صبح است. یکی از قوانین کاری شیفت شب این است که کارفرما باید شیفت شب را به صورت گردشی تعیین کند تا هریک در ساعات مشخص در شیفت کاری شبانه کار کنند. البته، حق شیفت شب کاری ثابت به کارگران نوبت کاری که بخشی از ساعات کارشان در شب سپری می شود، تعلق نمی‌گیرد. 

نوبت کاری سه شیفت

نوبت کاری سه شیفته یکی از انواع شیفت بندی است که در مراکزی که بصورت 24 ساعته فعال هستند اجرا می شود و در آن کارمندان به صورت چرخشی در سه شیفت صبح ( از ساعت ۶ صبح تا ۱۴) شیفت عصر ( از ساعت ۱۴ تا ۲۲ ) و در نهایت شیفت شب از ساعت 22 تا 6 صبح مشغول به کار می شوند. 

چهار شیفت کاری

در برخی از مشاغل چهار شیفت کاری به شکل صبح- عصر، صبح – شب، عصر – شب و مدل چهارم صبح و عصر و شب تعریف می شود. در این مشاغل، شیفت های کاری عصر- شب و صبح- شب  دارای حق شیفت ۲۲.۵ درصد شیفت کاری صبح – عصر- شب  ۱۵ درصد حقوق ماهیانه خواهد بود. 

شیفت کاری چرخشی

در شیفت های چرخشی یا گردشی کارمندان بر اساس توافقات انجام شده و همچنین نظر کارفرما بصورت گردشی در شیفت های مختلف مشغول بکار می شوند. در واقع، در شیفت چرخشی هریک از کارمندان در بازه زمانی معین مثلا یک هفته در شیفت صبح، سپس در نوبت کاری بعدی در شیفت عصر و در نوبت بعدی هم در شیفت شب کار می کند و این سیکل مجددا تکرار می شود. امور مربوط نگهبانی از جمله مشاغلی است که معمولا بصورت شیفت های گردشی تقسیم کار می شود.

بیشتر بخوانید: انواع قرارداد کاری + دانلود نمونه قرارداد کاری PDF و WORD

انواع شیفت های کاری کدامند؟

شیفت کاری 8 ساعته

نوبت کاری هشت ساعته در قانون کار جز نوبت های کاری ثابت به حساب می آید و در آن کارکنان در شیفت های کاری روزانه هشت ساعت مشغول به کار می شوند. شیفت کاری ۸ ساعته معمولا در ادارات و سازمان های دولتی و شرکت ها انجام می شود و شامل ساعات کاری 6 صبح تا 14 عصر است.  

 شیفت کاری: 12 ساعته

در تعریف دقیق تر شیفت کاری ۱۲ ساعته می توان گفت، در این نوبت کاری  فرد ۱۲ساعت در محل کار فعالیت می کند و سپس می تواند   ۱۲ ساعت استراحت کند و سپس مجددا ۱۲ ساعت در محل کار حاضر می شود. در این مدل شیفت به دلیل چرخشی بودن ساعات کاری فرد هم در شیفت شب و هم در شیفت روزانه  کار می کند. 

برنامه شیفت کاری ۱۲ ۲۴ 

در نوبت کاری ۲۴-۱۲ به فرد به ازای حضور دوازده ساعته در محل کار ۳۴ ساعت استراحت تعلق می گیرد. در این مدل شیفت کاری هم کارفرما کارکنان مختلف را به صورت گردشی شیفت بندی می کند. 

شیفت کاری 24-24

در شیفت کاری ۲۴-۲۴  شخص موظف است ۲۴ ساعت مداوم یا همان یک شبانه روز کامل را در محل کار حضور داشته باشد، سپس ۲۴ ساعت استراحت خواهد داشت. 

جدول شیفت کاری 1404

حق شیفت یا فوق العاده نوبت کاری بخشی از اضافه حقوق است که بسته به نوع شیفت کاری درصدی از حقوق افراد را شامل می شود. در جدول زیر لیست درصد فوق العاده نوبت کاری و نحوه محاسبه آن در سال  1404 آمده است. 

بیشتر بخوانید: اضافه کاری چیست؟ | نحوه محاسبه اضافه کاری در قانون کار

جدول شیفت کاری 1404

جدول شیفت کاری در اکسل

برنامه اکسل یکی از برنامه های کاربردی برای تعیین نوبت کاری کارکنان است. از مزایای اکسل برای شیفت‌بندی می توان به استفاده آسان و برخورداری از فرمول‌ها و توابع مختلف جهت شیفت بندی پرسنل و محاسبه حق شیفت اشاره کرد.  شیفت کاری اکسل می تواند برای زمان بندی بهتر، برنامه ریزی دقیق تر و همچنین محاسبه خودکار حق شیفت کاربردی باشد.  برای تعیین برنامه شیفت کاری در اکسل می توانید ساعات مورد نیاز برای انجام یک پروژه را در جدول زمان بندی وارد کرده و حقوق کارکنان را   به کمک حاصل جمع ساعت کاری و با تفریق ساعت ورود و خروج محاسبه کنید. همچنین این برنامه دارای توابع مختلفی نظیر IF، SUM و… است که محاسبات را برای شما ساده تر می کنند. البته تعریف شیفت کاری در اکسل محدودیت هایی هم دارد از جمله اینکه نمی توان فرایند شیفت بندی را برای زمان طولانی در این برنامه تعیین کرد.

محاسبه حقوق شیفت کار

همانطور که در قسمت قبلی خواندید، برای محاسبه حق شیفت کاری در مشاغلی که کارکنان در نوبت های کاری مشغول به کار می شوند مبلغی که شامل درصدی از حقوق ماهیانه است را به عنوان حق شیفت یا فوق العاده نوبت کاری دریافت می کنند. محاسبه این مبلغ بسته به نوع نوبت کاری متفاوت است  اگر شیفت کاری شما صبح و عصر باشد، این مبلغ شامل 10 درصد حقوق ماهیانه است، اگر شیفت کاری‌ صبح، عصر و شب باشد 15 درصد و در نهایت اگر شیفت کاری در صبح و شب یا عصر و شب باشد، ضریب شیفت شب کاری کمی بیشتر و معادل  22.5 درصد حقوق ماهیانه است. دقت کنید که به ازای هر یک شب، شب کاری برای کارمندان خارج از نوبت کاری هم فوق العاده معادل ۳۵ درصد حقوق در نظر گرفته می شود. بنابراین، فرمول شیفت کاری به طور کلی برابر است با : 

حقوق ماهیانه × ضریب شیفت کاری = حق شیفت

معرفی بهترین برنامه تنظیم شیفت کاری

از آنجایی که در بیشتر مشاغلی که کارکنان به صورت نوبتی کار می کنند، محاسبه حق شیفت کاری و تعیین زمانبندی نوبت های کاری بصورت دستی امری زمانبر و نیز مستلزم بروز خطاهای انسانی است، معمولا از برنامه شیفت کاری هوشمند استفاده می شود. با خرید و دانلود برنامه شیفت کاری، کارفرمایان به راحتی می توانند نوبت های کاری کارکنان را تعیین و فوق العاده شیفتی کاری را با دقت بالا محاسبه کنند. همچنین، چون برنامه شیفت کاری امکان تعیین شیفت های کاری را تا زمان مشخص فراهم می کند به افزایش نظم سازمانی و مدیریت بهتر منابع انسانی هم کمک می کند. نرم افزارهای شیفت بندی متنوعی برای تعیین نوبت کاری در دسترس هستند که از بین آن ها می توان نرم افزار کسرا را به عنوان  بهترین برنامه شیفت کاری معرفی کرد. این نرم افزار دارای فضای کاربری راحت و انعطاف پذیری بالاست و از قابلیت های متنوعی برای تعیین نوبت کاری تا یک ماه را دارد. برخی دیگر از نرم افزارهای  شیفت بندی ایده آل عبارتند از : 

• نرم افزار شیفت بندی و حضور و غیاب کسرا 
• برنامه شیفت بندی Bookafy
• برنامه  ZoomShift
• نرم افزار شیفتامون

مشاغل دارای شیفت کاری

به طور کلی فرایند شیفت بندی و تعیین نوبت های کاری برای کارکنان، بیشتر در مشاغل خدماتی و تولیدی  که باید بدون تعطیلی فعال بمانند، صورت می گیرد. برخی از مهمترین شیفت های کاری در این مشاغل شامل موارد زیر هستند. 

•  شیفت کاری پرسنل بیمارستان: یکی از انواع شیفت های بیمارستانی است که شامل کارکنان بخش های مختلف از جمله پذیرش، آزمایشگاه و… بیمارستان می شود. 
• شیفت های کاری پرستاری: این شیفت کاری مخصوص پرستاران بیمارستان است و شامل شیفت شبانه و روزانه می شود. 
• شیفت کاری پزشک عمومی: شیفت کاری پزشک عمومی یکی دیگر از انواع شیفت های بیمارستانی است که بصورت چرخشی زمانبندی می شود.  
• شیفت کاری فوریت های پزشکی: تکنسین فوریت های پزشکی هم معمولا در شیفت های کاری ۱۲ یا ۲۴ ساعته فعالیت می کنند.
• شیفت کاری اورژانس: شیفت اورژانس هم معمولا بصورت ۱۲ ساعته تعریف می شود. 
• شیفت کاری آتش نشانان:  در مشاغل آتش نشانی هم برای خدمات رسانی دائمی معمولا کارکنان در شیفت های کاری چرخشی ۲۴ـ۴۸ فعالیت می کنند. 
• شیفت کاری نیرو انتظامی:  این شیفت کاری مخصوص نیروهای پلیس است و بسته به نحوه خدمت کارکنان، بصورت روزانه یا هفتگی یا ساعتی زمانبدی می شود. 
• شیفت کاری محیط بانان: محیط بانی هم از مشاغلی است که برای نظارت دائمی بر محیط زیست و حیات وحش در نوبت های کاری مختلف تعیین شیفت می شود. 
• شیفت کاری کارخانه ها و مراکز تولیدی : برای تداوم فرایند تولید محصولات مختلف به خصوص کالاهای اساسی، کارکنان کارخانه ها هم در شیفت های کاری متنوع معمولا به صورت سه شیفت فعالیت می کنند. 
• شیفت کاری بانک ها: شیفت کاری بانک ها و ادارات معمولا بصورت روزانه است و ساعات آن در برخی از ایام سال تغییر می کند. 
• شیفت کاری نگهبان: نگهبانی هم از حمله مشاغل دارای شیفت بندی است که بصورت های مختلف از جمله شیفت شب کاری و شیفت روزانه و ۲۴ـ۲۴ یا ۱۲ـ۲۴ شیفت بندی می شود. 

بیشتر بخوانید: جامع ترین نرم افزار ماموریت و مسافرت

مشاغل دارای شیفت کاری

سوالات متداول درباره شیفت کاری قانون کار

در این بخش به چند سوال پرتکرار پیرامون نوبت کاری و شیفت های کاری مختلف پاسخ می دهیم. 

شیفت کاری منعطف یعنی چی؟

ساعات کاری منعطف نوعی از شیفت بندی کاری است که به جای تاکید بر حضور کارکنان در ساعات مشخص به آنها اجازه می دهد بر اساس نیازهای شخصی و وظایف شغلی در ساعات مورد نظر خود در محل کار حضور پیدا کنند.  

آیا فوق العاده نوبت کاری به کار زیر یک ماه تعلق می گیرد؟ 

خیر، در قانون کار نوبت کاری برای ماه تعریف شده است. بنابراین، به کار زیر یک ماه فوق العاده نوبت کاری تعلق نمی‌گیرد.  

آیا به کارکنان نوبت کاری که بخشی از شیفت آنها در شب سپری شود هم  حق شب کاری تعلق می گیرد؟

طبق ماده ۵۸ قانون کار، حق شب کاری فقط به کارکنان غیر نوبت کار تعلق می گیرد. 

جمع بندی

در این مقاله اطلاعاتی پیرامون ماهیت نوبت کاری، علت استفاده از شیفت بندی و انواع شیفت کاری ارائه شد. فرایند شیفت بندی معمولا برای تداوم خدمات رسانی و تولید محصولات مختلف در کسب و کارهای خدماتی و تولیدی انجام می شود. با تعیین نوبت کاری کارکنان در شیفت های تعیین شده مشغول به کار می شوند و ساعت کاری آن ها در طول ماه متغیر است. انواع شیفت اندی بسته به نوع فعالیت هر شغل تعیین می شود و در پایان ماه هم مبلغی به عنوان فوق العاده نوبت کاری یا همان حق شیفت به حساب افراد واریز می شود که فرمول محاسبه آن را بررسی کردیم. کارفرمایان می توانند به کمک برنامه های شیفت بندی و ابزارهای کاربردی نظیر اکسل زمانبندی  نوبت کاری کارکنان را تعیین و حق شیفت آنها را محاسبه کنند.